Trauma en stress bij kinderen en ouderen

Als kinderen thuis onveilig opgroeien kunnen zij daar ernstige gevolgen van ondervinden. Zeker als er geen volwassene is die hen helpt hun situatie te begrijpen en op wie zij kunnen terugvallen. De kans dat zij allerlei (trauma)klachten ontwikkelen is groot. Soms tot ver in hun volwassen leven.

Stress is normaal

Stress hoort bij het leven. Het helpt ons functioneren in nieuwe of spannende situaties. In zo’n situatie gaat er in de hersenen een alarmbel af, die ervoor zorgt dat in ons lichaam stresshormonen worden aangemaakt, die ons helpen in een milliseconde een inschatting te maken van de situatie en te beslissen welke actie je moet ondernemen. De vier meest voorkomende reacties zijn: vechten, vluchten, bevriezen of ‘bevrienden’. Als het gevaar geweken is en de situatie weer normaal is, nemen de stressgevoelens af en verdwijnen de stresshormonen uit je lichaam.

Stresssysteem in de war

Als spannende of gevaarlijke gebeurtenissen zich blijven herhalen, zoals bij mishandeling of opgroeien met een ouder met ernstige problemen, raakt het stresssysteem van kinderen ontregeld. Zij voelen zich langdurig onveilig bij de personen van wie zij afhankelijk zijn voor liefde en zorg en op de plek waar ze zich veilig en ontspannen zouden moeten voelen. De alarmbel in de hersenen van deze kinderen is te scherp afgesteld en gaat constant af, waardoor hun lichaam stresshormonen blijft aanmaken. Deze hormonen helpen hen overeind te blijven in een bedreigende omgeving, maar zorgen er ook voor dat zij zich zelden helemaal kunnen ontspannen en veilig voelen. Stresshormonen die niet goed afgevoerd worden, kunnen ernstige schade veroorzaken in het lichaam en het brein van kinderen. Zeker als kinderen nog volop in ontwikkeling zijn, kunnen de gevolgen ernstig zijn.

Traumaklachten

Van alle kinderen die een of meer schokkende gebeurtenissen meemaken, ontwikkelt ongeveer 16% een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Hoeveel kinderen die thuis onveilig opgroeien dit betreft, weten we niet precies. Wel lopen deze kinderen een grotere kans op de ontwikkeling van allerlei (traumatische) stressklachten. Door chronische stress kunnen kinderen moeite hebben emoties te begrijpen, te beheersen en te uiten. Kinderen voelen zich snel overprikkeld en kunnen daardoor emotionele uitbarstingen krijgen, zoals huilbuien, uitbarstingen van woede of extreme schrikreacties. Andere kinderen proberen lastige gedachten en gevoelens zoveel mogelijk te blokkeren en lijken juist afstandelijk en onbereikbaar.

Ook kunnen kinderen psychosomatische klachten krijgen, zoals hoofdpijn of buikpijn, depressieve klachten, angstklachten of concentratieproblemen. Allemaal klachten die de lichamelijke, cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling kunnen verstoren. Als deze klachten te lang aanhouden of te intens zijn, is traumabehandeling nodig. Maar ook voor andere klachten als gevolg van mishandeling en verwaarlozing kan behandeling aangewezen zijn.

Wat doet stress met kinderen?

Chronische stress en traumatische ervaringen kunnen impact hebben op de ontwikkeling van het kinderbrein, op de emoties en het gedrag van kinderen. Onderstaande animatie over de Window of Tolerance legt deze impact goed uit.

Het effect van stress en trauma op kinderen

Meer lezen en leren over trauma en stress

Augeo Magazine

Meer artikelen

Publicaties

Cursussen

Overige cursussen

Peter Adriaenssens

Kinder- en jeugdpsychiater

De impact van kindermishandeling kan enorm zijn

‘Een kwart van de mensen die in de kindertijd ingrijpende ervaringen heeft meegemaakt, ondervindt hiervan nog altijd ernstige problemen in de volwassenheid. Zie het trauma als een giftige stressbron die zich in je lichaam en geest heeft vastgezet en zodoende je hele wezen aantast. Bijvoorbeeld je geheugen, je concentratievermogen en het vermogen om jezelf onder controle te houden. Daarnaast heeft kindermishandeling ook altijd te maken heeft met een ander mens ̶ degene die jou gemene dingen heeft aangedaan. Daardoor is ook een veilige hechting tenietgedaan; je vaardigheden om met anderen om te gaan en je goed te voelen bij anderen. Je maakt bovendien sneller fouten als het gaat om het inschatten van veilige en onveilige situaties.’

Hameeda Lakho

Inhoudsdeskundige en expert kindermishandeling en huiselijk geweld, auteur van o.a. 'Geheim Geweld'

Mensen vragen mij weleens: “Ben je nog steeds bezig met huiselijk geweld?”

‘ Ja, zeg ik dan, want mijn traumatische jeugd is onderdeel van mij. Hierdoor werd ik de vrouw die ik nu ben en die persoon kan ik niet zomaar wegstoppen. Vroeger kon ik alleen doorgaan door mezelf te ontkennen. Ik was heel streng voor mezelf. Dat kwam ook door schuldgevoel, dat ik dacht dat ik alles aan mezelf te danken had. Maar dan kun je niet helen. Ik heb geleerd om te accepteren wat me is overkomen en besef goed dat het niet mijn schuld is. Gelukkig heb ik die veerkracht en kan ik nu het verschil maken.’

Anton Horeweg

Leerkracht en auteur 'De traumasensitieve school'

Duidelijkheid en structuur zorgen voor een veiliger gevoel

‘Door in de klas structuur en duidelijkheid te bieden maak je de situatie voor een getraumatiseerd kind veiliger. Dat luistert heel nauw. In plaats van bijvoorbeeld te zeggen: “Jongens, het is pauze”, zeg je: “Leg je boek weg, we gaan naar buiten en als we terugkomen gaan we hiermee verder.” Daarnaast is het belangrijk dat je als leerkracht kalm bent: boosheid is extreem onveilig. Dan zit de leerling meteen in de vecht-, vlucht- of vluchtmodus.’

Veelgestelde vragen

Trauma wordt zowel gebruikt voor de ingrijpende gebeurtenis zelf (het incident) als voor de psychische reactie op die gebeurtenis. Met trauma praten wij over psychotrauma, dus de reactie. Langdurige onveiligheid of chronische stress leidt tot psychische verwondingen en dit kan tot traumatische stressklachten leiden. Net als bij lichamelijke wonden gaan de psychische wonden meestal vanzelf over. Maar, bij ongeveer 5-10% van de mensen gaat de psychische wond niet vanzelf over en houden ze er heel lang last van. Als dit niet minder wordt en niet verdwijnt, spreken we van een posttraumatische stress-stoornis

Trauma betekent letterlijk ‘wond’. Een trauma kan verwijzen naar lichamelijke of emotionele verwonding als gevolg van een gebeurtenis. In het geval van emotionele verwonding wordt gesproken van psychotrauma. Bij vroegkinderlijke traumatisering gaat het om traumatisering als gevolg van vroege verwaarlozing, misbruik en mishandeling in het leven van een kind. Vroegkinderlijke trauma’s hebben doorgaans een diepgaande impact op de ontwikkeling van kinderen en jongeren en liggen vaak ten grondslag aan persoonlijkheidsstoornissen in de volwassenheid.

Nee, niet alle kinderen die ingrijpende gebeurtenissen meemaken ontwikkelen een trauma en hebben professionele behandeling nodig. Een betrouwbare, steunende volwassene kan de impact van een ingrijpende ervaring minder groot maken. Anders is het wanneer ingrijpende gebeurtenissen zich herhalen en langdurige onveiligheid veroorzaken, zoals bij mishandeling, verwaarlozing of misbruik. Een deel van deze kinderen ontwikkelt een klinisch trauma. Zij hebben professionele traumabehandeling nodig om te kunnen herstellen.

Uit onderzoek blijkt dat bijna de helft van de kinderen die zijn gemeld bij Veilig Thuis zich emotioneel onveilig voelen. 32% van de kinderen heeft traumaklachten en 36% van de kinderen heeft hechtingsproblemen. Ook maakt het onderzoek duidelijk dat kinderen pas herstellen van de gevolgen van het geweld als het geweld echt is gestopt. De kinderen uit de gezinnen waar nog steeds kindermishandeling of partnergeweld speelt hebben meer traumaklachten en voelen zich emotionele onveiliger dan kinderen uit gezinnen waar het geweld is gestopt.

Een onveilige thuissituatie kan tot posttraumatische stressklachten leiden: negatieve gedachten en gevoelens, herbelevingen (nachtmerries, filmpjes die zich afspelen in het hoofd), stress in het lijf (alertheid, snel schrikken, slechte concentratie, slecht slapen) en vermijding (situaties of gevoelens uit de weg gaan). Maar, niet ieder mishandeld kind laat typische traumaklachten zien. Om te meten of er sprake is van een klinisch trauma, of te wel een posttraumatische stress stoornis, wordt gebruik gemaakt van sreening-tools en meetinstrumenten.

Ja, ook jij kunt die belangrijke persoon voor een kind! Voor het omgaan met onveiligheid of langdurige stress is de mate waarin kinderen het gevoel hebben dat zij gesteund worden allesbepalend. Een kind dat thuis geweld meemaakt, ervaart vaak ook buitenshuis gevoelens van stress. Door een kind te helpen ontspannen en te steunen, kunnen klachten als gevolg van het geweld nu en in de toekomst verminderen. Lees ook; 8 tips om chronische stress te verlagen.

Dat je als kind mishandeling hebt meegemaakt en daardoor als volwassene traumaklachten hebt, betekent niet automatisch dat je daardoor zelf ook je kinderen mishandelt. 70% van de ouders die in hun jeugd mishandeld is, mishandelt zijn eigen kinderen niet! Toch kunnen er dingen in de opvoeding van je kinderen zijn die je lastig vindt. Wanneer je je zorgen maakt, of je het gevoel hebt dat je situatie niet onder controle hebt, is het belangrijk dat je daar met iemand over praat en je daar hulp bij krijgt. Gelukkig is er goede hulp en begeleiding beschikbaar. Voor meer informatie over hulp in jouw regio ga naar opvoeden.nl/cjg.

Bij het praten met kinderen over traumatische ervaringen is het belangrijk dat je begripvol en oprecht bent en met aandacht luistert. Volg het tempo van het kind en praat alleen met het kind over de gebeurtenissen als het kind dat zelf ook wilt. Zorg dat je geen geheimhouding beloofd; als het kind vertelt dat het mishandeld wordt, ga jij mogelijk stappen ondernemen. Wel kun je beloven dat je geen stappen onderneemt zonder dit van tevoren aan het kind te vertellen. Bekijk op welke aandachtspunten voor een gesprek met een kind je kunt letten.

Werken met kinderen en ouders met problemen vraagt veel. Je werkt vanuit overtuiging met kinderen en gezinnen: je wilt het goed doen, mensen helpen en zinvol bezig zijn. Soms is dat zwaar en emotioneel uitputtend. Om een steunfiguur voor kinderen te kunnen zijn, is het belangrijk dat je je eigen gevoelens, gedachten en gedrag kunt reguleren. Daarom is het belangrijk om te zorgen voor een goede balans en goed voor je zelf te zorgen. Lees ook hoe anderen bevlogen blijven werken.

Chronische stress is schadelijk, vooral voor kinderen die nog volop in ontwikkeling zijn. Zeker als er geen bescherming van een betrouwbare volwassene tegenover staat, kan chronische stress de hersenen en het lichaam beschadigen. Door deze schade kunnen kinderen later psychische problemen of gedragsproblemen krijgen, ze hebben een grotere kans op lichamelijke ziektes, worden kinderen opnieuw slachtoffer of plegen zij zelf geweld. Zo kan geweld generatie op generatie worden doorgegeven. Gelukkig weten we dat steun van een betrouwbare volwassene minstens zo belangrijk is als professionele hulp. Dus jij kunt het verschil maken in het leven van een kind! Bekijk ook de animatie: Hoe komt het dat kinderen last hebben van een nare gebeurtenis?

Meer vragenMinder vragen

Wil je meer weten of heb je een vraag?

Heb je niet kunnen vinden wat je zoekt, of heb je nog een vraag? Laat het hier weten, dan nemen we contact met je op.

Trauma en stress

Stress is normaal

Stresssysteem in de war

Traumaklachten

Wat doet stress met kinderen?

Het effect van stress en trauma op kinderen

Ingrijpende jeugdervaringen

Psycho-educatie animaties

Langetermijngevolgen

Meer lezen en leren over trauma en stress

Augeo Magazine

Publicaties

Cursussen

Veelgestelde vragen

Wil je meer weten of heb je een vraag?

Snel naar

Doelgroepen

Thema's

Trauma en stress

Stress is normaal

Stresssysteem in de war

Traumaklachten

Wat doet stress met kinderen?

Het effect van stress en trauma op kinderen

Ingrijpende jeugdervaringen

Psycho-educatie animaties

Langetermijngevolgen

Meer lezen en leren over trauma en stress

Augeo Magazine

Publicaties

Cursussen

Veelgestelde vragen

Wat is het verschil tussen trauma en chronische stress?

Wat is trauma?

Krijgt ieder kind dat mishandeld wordt een trauma?

Wil je meer weten of heb je een vraag?

Snel naar

Doelgroepen

Thema's

Ontvang het gratis online Augeo Magazine!