Psychische verwaarlozing

Geen genegenheid

Psychische verwaarlozing is iets anders dan psychische mishandeling, waarbij kinderen worden uitgescholden en gekleineerd. In het geval van psychische verwaarlozing geven ouders een kind stelselmatig onvoldoende aandacht en genegenheid: ze negeren de basale behoeften van het kind aan liefde, warmte, geborgenheid en steun. Een ouder die zijn kind psychische verwaarloost, is als het ware emotioneel afwezig. Hij of zij knuffelt het kind bijvoorbeeld nooit, speelt niet met het kind of luistert niet als het kind iets vertelt, troost het niet als het verdrietig is, of is onvoldoende in staat aandacht te geven. Ook een kind weghouden van school of ander contact met de buitenwereld ontzeggen kunnen een vorm van  emotionele verwaarlozing zijn. 

Hoe ontstaat het?

Bij psychische verwaarlozing is geen sprake van losstaande incidenten. Je kunt niet zeggen dat een kind op donderdag om 15.15 uur emotioneel wordt verwaarloosd en daarvoor of daarna niet. Emotionele verwaarlozing is een patroon dat geleidelijk is ontstaan. De ouder-kindrelatie kenmerkt zich door liefdeloosheid en afwijzing.

Verwaarlozing is meestal het gevolg van onvoldoende mogelijkheden van ouders om de behoeften van hun kinderen te herkennen en te vervullen. Dat geldt zowel voor lichamelijke als voor emotionele verwaarlozing. Ouders weten meestal niet hoe ze op hun kind moeten reageren; ze hebben onvoldoende kennis over de ontwikkeling van kinderen en manieren waarop ze die ontwikkeling kunnen stimuleren. Ook kan het zijn dat ouders onverschillig zijn over hun kind, dat zij simpelweg geen interesse in hun kind hebben en zich niet betrokken voelen.

Tot slot kan verwaarlozing ontstaan als ouders fysiek of emotioneel onvoldoende aanwezig voor hun kinderen, zonder dat ze ervoor zorgen dat anderen de zorg voor de kinderen van hen overnemen. Het gaat dan bijvoorbeeld om verslaafde ouders of over ouders die heel vaak weg zijn.

Gevolgen emotionele verwaarlozing

Dat kindermishandeling de kans op het ontwikkelen van depressie en angsten vergroot, was al bekend. Uit onderzoek blijkt dat psychische verwaarlozing zelfs het meest voorspellend daarvoor is. Méér nog dan fysiek geweld en seksueel misbruik.

Veranderingen in het brein

Dat heeft waarschijnlijk te maken met veranderingen in het brein. Hersenscans laten zien dat de prefrontale cortex - het hersengebied dat een belangrijke rol speelt bij het omgaan met stress - kleiner is bij mensen die in hun jeugd emotioneel zijn verwaarloosd. Hun amygdala, het gebied dat reageert op dreiging, lijkt veel scherper afgesteld. Daardoor ervaren ze eerder angst (B.Elzinga, 2012).

'Al op heel jonge leeftijd (in de eerste vier jaar) worden belangrijke hersengebieden ontwikkeld en neurale verbindingen gelegd’, legt kinderpsychiater Marcel Schmeets uit. ‘Interactie met de omgeving speelt daarbij een grote rol. Bij kinderen die geen liefde en aandacht krijgen, raakt het stresssysteem ontregeld. Daardoor worden bepaalde delen van de hersenen overprikkeld. Andere blijven juist onderontwikkeld.’

Brein kleiner bij verwaarlozing

Bij dieronderzoek zijn de gevolgen van het onthouden van liefde en aandacht al overtuigend aangetoond: de hersens van ratjes en apen die niet door hun moeder gekoesterd werden, ontwikkelden zich abnormaal. Foto’s van de hersenen van emotioneel verwaarloosde kinderen laten soortgelijke afwijkingen zien: hun brein is kleiner en ziet eruit als de doorsnede van een klokhuis, met veel zwart. Wat een aanduiding is voor ontbrekende verbindingen in de hersenen (D. Eimers, TKM 2012).

Hersenveranderingen blijvend

‘Het alarmerende is dat deze hersenveranderingen blijvend zijn,’ zegt Schmeets. ‘Ze kunnen tot allerlei problemen leiden: hechtingsstoornissen, gedragsproblemen, leerachterstand, faalangst, een grotere kwetsbaarheid voor depressie en angststoornissen.’ Volgens Schmeets moeten hulpverleners dan ook direct ingrijpen bij emotionele verwaarlozing: ‘We moeten emotionele verwaarlozing gaan zien als calamiteit. Als je wacht tot een kind problemen krijgt, is het vaak al te laat. Bovendien is het risico groot dat deze kinderen later als volwassenen hùn kinderen ook te weinig liefde geven. Die cirkel moet doorbroken worden.’