6 tips voor professionals over huiselijk geweld tegen volwassen

1. Vergroot je kennis over ouderenmishandeling en partnergeweld

Kennis over (het voorkomen van) huiselijk geweld is een eerste voorwaarde om het te kunnen signaleren. ‘Je ziet het pas als je het gelooft’ is niet voor niets een bekende uitspraak. Als je niet weet dat huiselijk geweld veel voorkomt en dat je ook in jouw werk te maken kunt hebben met volwassen slachtoffers en plegers, is het moeilijk te herkennen en laat staan het gesprek met je cliënt daarover aan te gaan.

‘Voor velen is het een ver-van-mijn-bed-show: ik zie het niet, dus het is er niet. En als je al geen ernstige vormen van ouderenmishandeling bent tegengekomen, hoe kan je dan de kleinere, subtielere vormen herkennen?’
Medewerker verpleeghuis

Wil je meer cijfers, mogelijke signalen en risicofactoren? Bekijk de volgende factsheets:

• Factsheet (ex-)partnergeweld
• Ouderenmishandeling en ontspoorde mantelzorg
• Financieel misbruik van ouderen
• Meldcode ontspoorde mantelzorg

Beter begrijpen waarom slachtoffers van partnergeweld niet weggaan bij hun partner?
Bekijk deze TedX van Leslie Steiner.

2. Realiseer je dat ook volwassenen afhankelijk en kwetsbaar kunnen zijn

Voor sommige zorgprofessionals staat eigen verantwoordelijkheid van cliënten voorop. Cliënten hebben een hulpvraag, hebben klachten waar ze vanaf willen en moeten zelf actie ondernemen om daarvan af te komen. Teveel nadruk op eigen verantwoordelijkheid heeft tot gevolg dat je als professional te weinig stilstaat bij het feit dat ook volwassenen kwetsbaar en afhankelijk kunnen zijn van een gezinslid. Zeker als sprake is van geweld en onderdrukking in de huiselijke kring, is menig volwassene niet in staat doortastend voor zichzelf op te komen. Een proactieve houding van jou als professional is dan cruciaal.

‘Ik snap de aarzeling van professionals om te vragen naar mijn relatie en thuissituatie wel. Maar ik wil ook af van mij klachten. Zeker als ik dan vaker bij de fysiotherapeut kom en er is een link tussen mijn klachten en stress thuis, dan moet je daarnaar vragen, want ik zal er zelf niet snel over beginnen. En dan kan ik misschien wel boos worden om zo’n vraag, maar dan voel ik me wel gezien.’
Ervaringsdeskundige

Daarnaast is een drempel dat het idee heerst dat volwassenen altijd wilsbekwaam zijn, dat een slachtoffer blijkbaar kiest voor deze situatie en een stel toch altijd weer bij elkaar komt.

De ervaringsdeskundige zegt over teveel nadruk op wilsbekwaamheid:

‘Door de stress werken je hersenen niet meer zo goed, dus meestal zijn slachtoffers helemaal niet zo wilsbekwaam. Ze overzien niet wat er gaat gebeuren. Ze weten wat ze hebben en niet waar ze naartoe gaan. Ze hebben geen perspectief, dus als jij zegt dat je een melding gaat doen, moet je uitleg geven en perspectief meegeven.’
Ervaringsdeskundige

3. Neem de tijd voor een gesprek

Tijdgebrek mag volgens de praktijkexperts geen reden zijn om het gesprek niet aan te gaan over signalen. Bekijk op welke manier je efficiënt met de beschikbare tijd kunt omgaan.

‘Benut de tijd met je cliënt beter. Vraag in de tijd die je normaal besteedt aan koetjes en kalfjes hoe het met de cliënt gaat en heb dan oprechte belangstelling voor het antwoord.’
Medewerker thuiszorg

Hoewel het dus voor veel zorgprofessionals niet vanzelfsprekend is te vragen naar de relatie of de thuissituatie van de cliënt, is het belangrijk dat wel te doen. Zeker ouderen zijn niet gewend over hun gevoelens te praten. Of over wat zij moeilijk vinden. Misschien willen ze niet klagen of zich niet kwetsbaar opstellen. Het is daarom belangrijk zelf het gesprek te beginnen.

Een belangrijke voorwaarde is wel dat je ook de tijd neemt om met aandacht te luisteren.

‘Die vraag hoe het met me ging werd ook nooit gesteld. En toen die wel gesteld werd, liep ik leeg. Het is alleen wel belangrijk dat het een oprechte vraag is. En niet een vraag op een afvinklijstje, want dan voel ik me alsnog niet serieus genomen.’
Ervaringsdeskundige

Vaak heb je als professional al een idee hoe het zit, hoe de relatie tussen de mantelzorger en je cliënt is, of de relatie tussen partners. Misschien heb je al een verklaring voor de situatie, heb je al ingevuld wat oorzaak en gevolg zijn. Of wat er moet gebeuren en welke oplossingen je moet aandragen. Al deze gedachten en ideeën verhogen de drempel om open en onbevooroordeeld naar je cliënt te luisteren.

4. Realiseer je dat je de situatie niet in een keer kunt oplossen

Huiselijk geweld is een complex probleem dat niet van de een op de andere dag stopt. Ook jouw bemoeienis zal over het algemeen niet direct tot een blijvende oplossing leiden. Daar is meer voor nodig. Toch kan je een belangrijke rol spelen in het leven van gezinsleden.

‘Als arts zijn wij juist de partij die inziet dat een gesprek met de patiënt de relatie versterkt. Misschien alleen maar door te luisteren kan je als arts veel betekenen. Wees dus niet bang dat jij het alleen moet oplossen, maar voer het gesprek.’
Huisarts

En soms is alleen goed luisteren voldoende.

‘Je hoeft niet in 1 gesprek de oplossing te vinden. Door alleen maar te luisteren krijg je veel informatie waar je mee verder kunt. Maar belangrijker dan dat is nog dat de cliënt zich gehoord voelt en serieus genomen.’
Ervaringsdeskundige

Een vervolgstap kan dan zijn om samen een oplossing te zoeken.

‘Het is zo belangrijk om samen met de cliënt een oplossing te zoeken. Het had mij wel geholpen als ik dat al in de opleiding had geleerd, dat het oké is om een beetje achterover te leunen, dat je niet direct een oplossing voor de cliënt hoeft te verzinnen.’
Medewerker verslavingszorg

Meer tips voor een gesprek met je cliënt vind je onder thema 5 Zorgen bespreken.

5. Zet in op preventie van ouderenmishandeling

Als je werkt met ouderen die een mantelzorger hebben, betrek dan in de anamnese ook de mantelzorger en stel vragen als: wat betekent de ziekte voor de zorg doe jij verleent, zijn er problemen, hoe is het voor jou? Bovendien is het belangrijk goede voorlichting aan de mantelzorger te geven over de mogelijke gevolgen van de diagnose op het gedrag en de gezondheid van de cliënt, zodat hij of zij goed voorbereid is op wat kan komen en wat gedaan kan worden om problemen te voorkomen.

‘Voer een gesprek met de betrokkenen over hoe het contact tussen hen leuk en positief is en blijft. En over wat hen beiden energie geeft. Dat is zo belangrijk.’
Medewerker Veilig Thuis

Besteed ook aandacht aan het goed in kaart brengen en verstevigen van het sociale netwerk, zowel van de cliënt als van de mantelzorger. Het sociale netwerk speelt een belangrijke rol in het voorkomen van toekomstige problemen.

6. Realiseer je dat je volwassenen mag melden bij Veilig Thuis

(Een vermoeden van) huiselijk geweld tegen een volwassene mag je melden bij Veilig Thuis. Ook als er geen kinderen betrokken zijn. En ook als een volwassene zelf aangeeft dat hij/zij dat niet wil. Wel is dan meer terughoudendheid geboden dan bij vermoedens van kindermishandeling. Een volwassene heeft immers zelfbeschikkingsrecht.

Belangrijk is om eerst na te gaan waarom je cliënt niet wil dat je meldt. Het kan immers zijn dat de weigering voortkomt uit angst voor de vermoedelijke pleger of dat sprake is van een grote mate van afhankelijkheid – dan is er geen sprake van een weloverwogen en in vrijheid gemaakte keuze. Neem vervolgens contact op met Veilig Thuis en bespreek samen welke stappen te ondernemen. Het doen van een melding kan dan een uitkomst zijn. Ook kunnen jullie bespreken welke hulp je kunt organiseren en op welke manier je zelf steun kunt blijven bieden.